قسمت هفتم: جهان اسلام و ضرورت همگرایی اقتصادی

تهیه کننده: گروه سیاسی شبکه دری
 جهان اسلام و بخصوص منطقه خاورمیانه نزدیک به هفتاد درصد از منابع نفت و گاز جهان را در اختیار دارد و در عین حال سایر منابع مهم اقتصادی و زیرزمینی نیز در جهان اسلام واقع گردیده است.

 اما متأسفانه با وجود ظرفیت های بزرگ اقتصادی در جهان اسلام، کشورهای اسلامی تاکنون نتوانسته اند یک اتحادیه بزرگ تجاری اقتصادی مانند سازمان تجارت جهانی داشته باشند تا ضمن بهبود اوضاع اقتصادی در خود سرزمین های اسلامی، در مناسبات اقتصادی جهان نیز به عنوان یک قطب مهم و اثرگذار در دنیا مطرح گردد.
در برنامه این هفته نگاهی داریم به ضرورت همگرایی اقتصادی بین کشورهای اسلامی.
 *****
 شرکت‌کننده:
 1 داکتر ظهوری حسینی: (از شخصیت های علمی افغان)
 *****
نگاهی گذرا به دنیای پیرامون ما، بیانگر همکاری ها و تعامل بسیاری از دولت ها و ملتهاست. امروزه به مدد رشد تکنولوژی، زمینه پیشرفت کشورها فراهم شده و ارتباط بین کشورها افزایش یافته است. هم اکنون سرعت توسعه در جهان به حدی است که کمتر کسی توان پیش بینی تحولات آینده را دارد. در چنین روزگاری عدم چاره اندیشی و استفاده نکردن از فرصت ها، برای بسیاری از کشورها نتیجه ای جز افزایش فاصله با کشورهای پیشرفته نخواهد داشت.
در سال های اخیر پدیده رو به رشد جهانی شدن اقتصاد، جنبه های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورها را تحت تأثیر قرار داده است. به گونه ای که منجر به تغییرات عمده در نظام های اجتماعی و اقتصادی جوامع شده است. به گونه ای که منجر به تغییرات عمده در نظام های اجتماعی و اقتصادی جوامع شده است. کشورهای توسعه یافته در جهت دهی به این پدیده براساس منافع خود نقش کلیدی دارند. همین مسئله نگرانی کشورهای کمتر توسعه یافته را برانگیخته است. این کشورها نگران آن هستند که به علت تغییرات پیش بینی نشده جهانی شدن، از حرکت باز بمانند و در آینده ای نه چندان دور، ثروت های خود را ازدست بدهند.
آقای داکتر ظهوری حسینی، روند جهانی شدن و توسعه کشورهای دنیا را بیشتر روند یک سویه و غیر متوازن می داند و معتقد است که در چنین شرایطی، تعدادی از کشورهای جهان غرق در سرمایه داری هستند و تعداد دیگری نیز در فقر مطلق بسر می برند.
داکتر ظهوری حسینی، مشکلات جهان اسلام را نیز در نظام سلطه حاکم بر دنیا می داند که ثروت های ملت های دارای منابع غنی، به تاراج می رود.
داکتر ظهوری حسینی درخصوص وضعیت کنونی اقتصادی و توسعه جهان می گوید:
داکتر ظهوری حسینی: (وضعیت عمومی جهان یک وضعیت استثنایی دارد که هیچ یک از قرون قبلی به این شکل نبوده است و متأسفانه می بینیم که علیرغم پیشرفت علم و تکنیک و برنامه های نزدیک ساختن کشورها به ارتباطات بسیار وسیع بازهم شرایط بخاطری که بعضی انظار سوء در کار است و همانطوری که علم را به نفع مردم مدنظر قرار می گیرند آن طرف هم استعمارگران منافع خودشان را درنظر دارند و از آن طریق مردم را به کام بدیها و خرابی ها و ضعف و ناتوانی ها می کشانند وضعیت اقتصادی در سطح جهان فعلاً یک وضعیت نسبتاً نامتعادلی است. می بینیم که یک روز یک کشور بسیار ثروتمند است و روز دیگر کشوری بدبخت و فقیر و بیچاره است و انسان های روی زمین هم به همین شکل و به همین مصداق می توانند شامل باشند.
می بینیم که ارتباطات بسیار خوب است، بسیار نزدیک ساخته و جهان را به یک دهکده تبدیل کرده است ولی از آن طرف می بینیم که یک آقا از آن سوی دنیا می آید تمام فعالیت های یک کشور را در یک گوشه دیگر دنیا زیر نظر می گیرد و می تواند سازماندهی بکند و آنها را به هر طرفی که دلش می خواهد بکشاند استفاده مطلوب و خوب از این امکاناتی که وجود دارد از ضرورت هایی است که در سطح جهان همه دنیا باید مدنظر داشته باشند بازهم آنها توانستند که با استفاده از افکار علمی که جذب کردند کشورهای خودشان را به سوی کشورهای صنعتی تر و پیشرفته تر متمدن تر و توسعه یافته تر پیش ببرند و روی هم رفته امروز می بینیم که خوب به یک اتحادیه واحدی رسیده اند و از هر نظر باهم تشبیه مساعی دارند کشورهای اسلامی متأسفانه بیشتر مستعمرات این کشورهای اروپایی بوده اند و کشورهای اروپایی درواقع از آنها استفاده کردند که خودشان را به آنجا رسانده اند. معادن غنی، در کل کشورهای اسلامی وجود داشت ازقبیل نفت، گاز و زغال سنگ و آب و هوای مناسبی که در کشورهای اسلامی وجود دارد مسئله کشاورزی و تولیدکننده های عمده مواد اولیه در جهان همین کشورهای اسلامی هستند. اینها به نفع کشورهای استعماری قرار گرفته اند و کشورهای استعمارگر توانستند اینها را با پیشرفت های علمی و تکنیکی که داشتند استفاده بکنند و خود آن کشورها فقیه باقی ماندند. بعد از این مسایل و جنگ هایی که اتفاق افتاد می بینیم که امروز یک شرایط خاصی بوجود آمده که کشورهای مسلمان را می طلبد باید بیشتر به هم نزدیک شوند و از فرصت ها استفاده کنند و آنها را ازدست ندهند.)
 یکی از امتیازات کشورهای اسلامی، موقعیت استراتژیک و ژئوپولتیک آنهاست. این مسئله به لحاظ اقتصادی و سیاسی امتیازات قابل توجهی را متوجه جهان اسلام کرده است. همانطور که می دانید یک پنجم خشکی های زمین متعلق به مسلمانان است که دربردارنده آبراههای کلیدی ارتباطات دریایی، منابع و ذخایر غنی زیرزمینی و تنوع جغرافیایی است. این منطقه مجموعه های مختلف اقلیمی و جمعیتی، مجموعه های بزرگ زمین شناسی و نیز فرهنگی تاریخی را شامل می شود.
وسعت کشورهای اسلامی نزدیک به چهار برابر وسعت قاره اقیانوسیه، حدود سه برابر قاره اروپا و مقداری کمتر از کل وسعت قاره افریقا است. این منطقه وسیع تنها یک عرصه فرهنگی نیست، بلکه مجموعه ژئوپولتیکی مهمی است که بر تحولات سیاسی - اقتصادی جهان نقش تعیین کننده ای دارد.
جهان اسلام با داشتن جمعیتی حدود یک و نیم میلیارد نفر، بازار بالقوه مناسبی به لحاظ نیروی کار و مصرف است. همانطور که می دانید یکی از عوامل مؤثر در زمینه اقتصاد و توسعه، نیروی انسانی است. امروز درحالی که کشورهای توسعه یافته با مشکل کمبود نیروی انسانی جوان و ارزان روبرو هستند، جمعیت زیاد و نسبتاً جوان کشورهای اسلامی از ویژگی های این جوامع محسوب می شود. اما متأسفانه این امتیاز بالقوه به دلیل عدم سرمایه گذاری مناسب به یک معضل تبدیل شده است. این درحالی است که امروزه دیدگاهی جدید در مدیریت سازمانها مطرح است که می کوشد مشکل ها را به فرصت تبدیل کند. با فراهم ساختن زمینه های مناسب جهت تربیت و آموزش نیروهای جوان مسلمان می توان از آنها در راستای توسعه اقتصادی استفاده کرد.
نتایج تحقیقات و بررسی های صورت گرفته شده نشان می دهد جهان اسلام دارای منابع و ثروت های بی شمار است. بیش از یک سوم ذخایر نفت و قریب به هفتاد درصد از ذخایر گاز طبیعی در کشورهای اسلامی نهفته است. همچنین 40 درصد از ذخایر فسفات، 15 درصد از ذخایر اورانیوم و 12 درصد از ذخایر کروم، متعلق به ملل مسلمان است. منابع معدنی دیگری چون سنگ آهن، زغال سنگ، مس، سرب، روی، پتاس، برمیت، کبالت، سنگ های ساختمانی و لاتریت در کشورهای اسلامی به وفور یافت می شود.
داکتر ظهوری حسینی، درخصوص استفاده از منافع و ظرفیت های اقتصادی جهان اسلام معتقد است که باید از طریق سازمان کنفرانس اسلامی و اتحادیه های منطقه ای، زمینه همگرایی اقتصادی در جهان اسلام را بوجود آورد. داکتر ظهوری حسینی در این زمینه می گوید:
داکتر ظهوری حسینی: (من فکر می کنم که قالبهای سازمانهای مستقل جهانی و منطقه ای و بین المللی برای کشورهای اسلامی بسیار ضرورت دارد و فرصت هایی که فعلاً وجود دارد و سازمانهای بین المللی که وجود دارد و هست و امکاناتی که فعلاً در سطح جهان برای کشورهای اسلامی وجود دارد بسیار زمینه مناسب و مساعدی است که می تواند اینها را به سوی یک هماهنگی و اتحاد و انسجام بیشتری پیش ببرد و در گذشته ها ما اگر حساب بکنیم می بینیم که اسلام بر تمام علم جهان حاکمیت می کرد و از مسلمانان ، اروپایی ها و بسیاری کشورهای دیگر به نوایی رسیدند و امروز به پیشرفت رسیدند و امریکایی ها هم بعد از آنکه اروپا آن را تصرف کرد کشف کرد و رفت و آنجا حضور پیدا کرد. چه امریکای شمالی و چه امریکای لاتین هردو تا درواقع از اروپا توانستند که علما و دانشمندان جهان را جمع بکنند و در آنجا فرصت های مناسب را بوجود بیاورند و جنگی هم در امریکا صورت نگرفت که امروز توانست به یک پیشرفتی برسد.
جنگ بزرگترین بلا و بزرگترین ضرر جانی و مالی در سطح کشورها قرار دارد که اگر خدایی ناکرده از این جنگها خصوصاً بین کشورهای اسلامی اگر اتفاق بیفتد ضرری که می بینند به هیچ وجه برابر با هیچ ضرر دیگری نمی تواند باشد. لذا نه تنها از این باید دوری بجویند و سعی در مصالحه و نزدیکی های بیشتری سیاسی داشه باشند بلکه در جهت همسازی و همنوایی اقتصادی هم بکوشند و سعی بر این باشد که از آن سازمان هایی که فعلاً وجود دارد مانند اکو و خصوصاً سازمان کنفرانس اسلامی که به نام کشورهای اسلامی یاد می شود چقدر باید از فرصت ها استفاده بکنند این سازمان های D8 و همکاری های منطقه ای و مسایل دیگری که در سطح جهان فرصت های بسیار مناسبی و مغتنمی است که در این قالب ها و بوجود آوردن یک قالب واحد دیگری که از همین سازمان ها بوجود آمده باشد و در سطح سازمان ملل متحد و در سطح سازمان های بین المللی و سازمان تجارت جهانی و جایی دیگر قابل اعمال و نفوذ باشد بهترین زمینه ها را دارند و می توانند که از آن فرصت ها استفاده بکنند و چالش هایی که پیش روی آنها است و دشمنان سنگ اندازی می کنند چالش ها را باید ازبین ببرند و اختلافاتی که بین کشورهای اسلامی است از مشکلات عمده اقتصادی جهان اسلام محسوب می شود و کشورهایی هم که امروز تا حدودی به سوی گذار از اقتصاد سنتی و رسیدن به اقتصاد روز و اقتصاد صنعتی امروزی هستند این کشورها بهترین الگو می توانند باشند برای اینکه از تجربیات خود برای دیگران آنها بدهند و دیگران از تجربیات آنها استفاده بکنند و زمینه را برای اینکه بتوانند یک هماهنگی واحد بوجود بیاورند مساعد بسازند.) 
بدون تردید یکی از مناسبت ترین برنامه هایی که می تواند آهنگ رشد و انسجام همکاری های مهمی نظیر سازمان کنفرانس اسلامی، سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) و گروه  D8را امکانپذیر سازد، توجه به منابع جهان اسلام است. خوشبختانه برآورد کارشناسان در سالیان اخیر نشان می دهد که در بخش بازرگانی به ویژه بازرگانی خارجی، کشورهای اسلامی روند رو به رشدی داشته اند، لذا نرخ رشد صادرات این کشورها نسبت به واردات آنها افزایش یافته است. چنانکه در رشد تجارت کشورهای اسلامی در سال های دهه 90 بالاتر از نرخ رشد تولید ناخالص ملی این کشورها بوده است. این مسئله بیانگر تلاش بنگاههای تجاری برای ورود به تجارت جهانی است. کشورهای اسلامی با ایجاد و تقویت تشکل های اقتصادی نظیر بازار مشترک اسلامی می توانند از امکانات و توانمندی های اقتصادی متفاوت یکدیگر استفاده کنند، مثلـاً وجود نرخ بالای جمعیت جوان در جهان اسلام، پتانسیلی مناسب برای تولید محصولاتی است که در فرایند تولید آنها، نیروی کار، سهم بسزایی دارد.
با این وجود یکی از مشکلات عمده در همگرایی اقتصادی و تجاری جهان اسلام، قوانین و ساختارهای اقتصادی غیر یکسان در کشورهای اسلامی است که امکان مبادلات اقتصادی قوی و ثمربخش را درمیان ملل مسلمان کاهش داده است.
این درحالی است که موفقیت امروز اتحادیه اروپا و مجموع کشورهای غربی در عرصه رشد و توسعه اقتصادی، به قوانین و ساختارهای اقتصادی یکسان آنان بازمی گردد که زمینه تجارت و مبادلات قوی و وسیع را میان جوامع صنعتی بوجود آورده است. آقای داکتر ظهوری حسینی درخصوص ضرورت یکسان سازی قوانین و ساختارهای اقتصادی در جهان اسلام می گوید:

داکتر ظهوری حسینی: (من فکر می کنم که در این زمینه ای که شما فرمودید یکی از مسایل اساسی کشاندن کشورها و رسیدن کشورها به سوی یک قانون واحد و یک قانون استاندارد و بین المللی است. ما این را هیچ وقت نمی توانیم کتمان بکنیم که اگر یک استاندارد عمومی وجود داشته باشد ما در مقابل آن استاندارد عمومی ممکن است مقاومت بکنیم و مقاومت در مقابل آن به نفع ما خواهد بود بلکه مسلماً به ضرر ما خواهد بود همانطور که می بینیم در سطح جهان همین مسئله مطرح است. پیشرفت های علمی و دانش روز کشورهای اسلامی برای دشمنان اسلام به هیچ وجه قابل قبول نیست و تنها چیزی که توانسته آنها را قانع بسازد همین موضوع است که بسوی یک استانداردی که خودشان مطرح کردند یک قانون واحدی که خودشان مطرح کردند اگر کسی حرکت بکند جلوی آن را به هیچ وجه نمی توانند بگیرند، که نمونه بارزش جریان انرژی هسته ای ایران را می توانیم مطرح بکنیم لذا کشورهای اسلامی هم اگر به یک استاندارد واحد برسند و قوانین واحدی داشته باشند که این مجموعه را بتوانند به سوی یک فعالیت متحد و هماهنگ بکشاند یقیناً دست دامن کشورهای اسلامی با این قوانین معادل است با پیشرفت و توسعه آنها در سطح جهان. لذا من فکر می کنم که مجامع جهانی که برای پیشرفت مذاهب و نزدیک ساختن اعتقادات فکری مردم است یکی از زمینه های بسیار خوبی است از این فرصت می توانند استفاده بکنند که صحت بگذارد به قوانینی که در این راستا بوجود می آید و کارشناسان کار پژوهشی اساسی انجام بدهند.
روی هم رفته من فکر می کنم که ضرورت بسیار مبرمی دارد که امروز کشورهای اسلامی با هم نزدیک بشوند و قانون واحدی داشته باشند و امروز اگر یک سازمان تجارت جهانی داریم که هرکسی مسابقه می دهد که چگونه در آن سازمان تجارت جهانی عضو شود و آن را بپذیرند من فکر می کنم اقتصاد جهان در ید قدرت کشورهای اسلامی است و با یک قانون، با یک سازمان تجارت اسلامی می توانند که یک نظام واحد اقتصادی در جهان بوجود بیاورند که کشورهای دیگر مسابقه بدهند برای اینکه بتوانند عضو این سازمان شوند.)

باتوجه به اینکه ساختار اقتصادی سیاسی کشورهای اسلامی یکسان نیست، مشکلاتی نیز بر سر همگرایی اقتصادی این کشورها وجود دارد. مثلاً در گذشته، تعدادی از کشورهای اسلامی مستعمره غرب بوده اند. هنوز هم ساختار تجاری بعضی از این کشورها، متأثر از وضعیت دوره استعماری است. برخی کشورهای اسلامی تأمین کننده مواد خام بازار مصرف کشورهای توسعه یافته هستند و این مسئله سبب وابستگی اقتصاد آنها به جهان غرب شده است. به علاوه گرایش های اقتصادی هر کشوری ارتباطی تنگاتنگ با دیدگاه های سیاسی دولتمردان آن دارد. کشورهای اسلامی توسط نظام های سیاسی مختلفی اداره می شوند که از یکدیگر متفاوت هستند و این موضوع بر جهت گیری های اقتصادی آنها تأثیر می گذارد.
ازسوی دیگر ساختارهای کنونی اقتصادی در جهان اسلام و وابستگی تعدادی از دولتها به استعمارگران نیز باعث فقر روزافزون در جهان اسلام گردیده است.
آقای داکتر ظهوری حسینی در پایان برنامه تحلیلی این هفته درخصوص ضرورت توجه دولت های اسلامی به منافع ملی کشورشان و اهمیت توسعه اقتصادی اجتماعی در جهان اسلام می گوید:

داکتر ظهوری اسلامی: (اولین ضرورت برای دولت ها این است که همانطوری که ما می گوییم که خانواده نهادی ترین نظام اجتماعی را در جهان تشکیل می دهد باید به مسایل اساسی زندگی خانوادگی توجه بکنند و بعد از تقریباً کشاندن آنها به سوی کار و شغل و فعالیت بیشتر مسایل ملی و کشوری خودشان را دقت بکنند و رویش کار بکنند و منافع کشورهای اسلامی منافع ملی آن کشور تأمین شود و بعد از تأمین منافع ملی آن کشور سعی و تلاش شود یعنی هر کشوری به نوبه خود جداگانه می توانند این کار را بکنند و سعی تلاش بکنند کشورهای اسلامی که با الگو گرفتن از کشورهای توسعه یافته اسلامی و غیراسلامی به نحوی که بر مبنای دین مقدس اسلام باشد عوامل موجب پیشرفت آنها را بررسی بکنند و می بینیم که اگر یک نگاه بسیار گذرا و کوتاه بکنیم بسیاری از آن عواملی که آنها در اختیار دارند و موجب پیشرفتشان شده به مراتب بیشتر آن در اختیار دولت ها است و این حکام و امرای کشورها به راحتی می توانند از این امکانات و فرصت ها استفاده بکنند و در جهت رشد و شکوفایی اقتصاد مملکتشان و در جهت رشد و شکوفایی اقتصاد کشورهای اسلامی به مسایل تأمین معیشت خانواده ها و زندگی عادی مردم بکوشند و فهمند که به نحوی عمل کرده اند که موجب رضای همه مردم شده است و من فکر می کنم که این کشورها یک مقدار قافل ماندند از مشکلات اقتصادی مردم از فرصت هایی که باید برای مردم بوجود بیاورند و از اینکه با سایر کشورهای اسلامی برای هماهنگی بکنند.)
در پایان باید گفت که روند کنونی اقتصادِ جهانی به گونه ای است که لازم است کشورهای در حال توسعه برای حضور فعال در عرصه های تصمیم گیری جهانی، شیوه های مشترک اقتصادی و اجتماعی را دربین خود بوجود آورند. در این میان کشورهای اسلامی که عموماً در حال گذر از اقتصاد سنتی هستند ، برای ایفای نقش مؤثر در اقتصاد جهانی باید با ملت هایی که اشتراکات فرهنگی دارند، به وحدت و همگرایی روی بیاورند.