قسمت هشتم: دنیای اسلام و مسئله جهانی شدن

تهیه کننده:  گروه سیاسی شبکه دری
 موضوع جهانی شدن اقتصاد، تجارت و ارتباطات در دنیای امروز، از مسایل بسیار مهم و اساسی است که کشورهای جهان را خواه ناخواه در مسیر کاملاً جدید و دگرگون قرار داده است.

اینکه دنیای اسلام در روند جهانی شدن در چه موقعیت و جایگاهی قرار دارد و چگونه می شود که دنیای اسلام با ایجاد یک اتحادیه بزرگ اسلامی در پروسه جهانی شدن جایگاه ممتاز خود را تثبیت نماید؟
سؤالهایی است که نیاز به بررسی و تحلیل علمی - تاریخی و اقتصادی - اجتماعی دارد.
در قسمت هشتم برنامه جهان اسلام، فرصت ها و چالش ها به تحلیل و بررسی کارشناسی همین موضوع می پردازیم و امید است مورد استفاده تان قرار بگیرد.
  

 شرکت‌کننده:
آقای داکتر محمدحسین پاپلی یزدی: (اندیشمند ایرانی در علوم توسعه و رئیس پژوهشکده امیرکبیر در مشهد
 نگاهی گذرا به دنیای پیرامون ما، بیانگر همکاری ها و تعامل بسیاری از دولت ها و ملت هاست. امروزه به مدد رشد تکنولوژی، زمینه پیشرفت کشورها فراهم شده و ارتباط بین کشورها افزایش یافته است. هم اکنون سرعت توسعه در جهان به حدی است که کمتر کسی توان پیش بینی تحولات آینده را دارد. در چنین روزگاری عدم چاره اندیشی و استفاده نکردن از فرصت ها، برای بسیاری از کشورها نتیجه ای جز افزایش فاصله با کشورهای دیگر را نخواهد داشت.
آقای داکتر پاپلی یزدی درخصوص روند جهانی شدن و مشکل کشورهای درحال توسعه و کشورهای توسعه نیافته می گوید:
داکتر پاپلی یزدی: (از وقتی که اقتصاد جهانی مطرح شده و وارد جهانی شدن اقتصاد شدیم درحقیقت رقابت های شدیدی که بین کشورهای مختلف بوده الآن تبدیل شده است به رقابت شدیدی بین صنایع و بازارهای مختلف درحقیقت کشورهایی که نتوانستند صنایع خودشان و تکنولوژی خودشان را همپای رشد جهانی و تکنولوژی جهانی بیاورند کم کم دارند عقب می افتند و هرکس هم وارد این مبحث و مقوله نشده مجبور است که در این رقابت عقب نشینی بکند و علناً صنایع داخلی اینگونه کشورها صنایع عقب مانده ای نتوانند تولیداتی در سطح استاندارد جهانی ارائه بدهند مجبور هستند که با همه حمایتی که از صنایع داخلی خودشان می کنند دروازههایشان را باز بگذارند حالا ممکن است که مالیات ها و گمرکات زیادی ببندند ولی عملاً به دلیل کیفیت پایینی که صنایع آنها دارد و تولیداتشان که شامل تولیدات صنعتی، تولیدات خدماتی و سرویس های مختلفی که هست حتی تولیدات کشاورزی مجبور هستند که عقب نشینی کنند و تعداد زیادی از طرفداران جهان سوم معتقد هستند که چون به جهان سوم این فرصت ها داده نشده این سرمایه گذاری های مادی و معنوی و مدیریتی انجام نشده لذا جهانی شدن به معنای آن است که صنایع اینها و خدمات اینها نابود بشود و یا بیکاری زیادی اتفاق بیافتد و یا مجبور بشوند که مدیریت ها و سرمایه گذاری های بزرگ کشورهای پیشرفته را بپذیرند و عملاً از نظر اقتصادی بروند زیر سلطه بنابراین هر بار که صحبت جهانی شدن است حتی در غرب هم تعداد زیادی می آیند و تظاهرات می کنند علیه جهانی شدن چون در داخل کشورهای غربی هم همین اتفاق می افتد اگر صنعتی نتوانسته سرمایه گذاری مناسبی انجام بدهد و خودش را همپای سایر صنایع بیاورد عملاً حذف می شود و کارکنانش بیکار می شوند به همین خاطر الآن یک بحث بسیار مفصلی است که واقعاً جهانی شدن به نفع بشر است، به نفع کشورها است یا به ضرر کشورها ولی این یک روندی است که دارد انجام می شود که الآن بیش از 150 کشور به این بازار بین المللی متصل شده اند و کشورهایی که نتوانند وارد این بازار بشوند نه تنها کیفیت های محصولاتشان پایین می آید بلکه کیفیت زندگی هم در این کشورها پایین می آید و این یک چیزی است که دیگر به طور طبیعی روند تکاملی اقتصاد جهانی است و چاره ای هم نیست باید بر این فکر بود که اگر حتی نمی خواهیم وارد اقتصاد جهانی بشویم چگونه می توانیم با این پدیده عظیم اقتصادی که دارد همه بشریت را می گیرد بتوانیم کنار بیاییم نمی توانیم مبارزه کنیم باید کنار بیاییم این مقدمه ای است که باید همه بدانند داخل کشورهای اسلامی است نمی توانند که از این پدیده جدا باشند حتی اگر اتحادیه ای اقتصادی هم درست بکنند باید با این مسئله جهانی شدن به نحوی خودشان را ارگانیزه بکنند و تشکیلاتشان و ساختارهای اقتصادی، اجتماعی تکنولوژیکیشان را درست بکنند که بتوانند با این مسئله کنار بیایند.
اشتراکات تاریخی و فرهنگی مسلمانان و نزدیکی شیوه زندگی آنان به یکدیگر، ضامن حفظ و پایداری این همبستگی ها خواهد بود. متأسفانه ملل مسلمان با وجود آنکه تنها 8 درصد از تجارت بین المللی را در اختیار دارند، تاکنون تمایل چندانی به ایجاد ارتباط اقتصادی فعال یا یکدیگر نشان ندانده اند. براساس آمار در سال 1999 تنها 10 درصد از مبادلات بازرگانی کشورهای اسلامی با همسایگانشان بوده و 90 درصد از نیازهای ملل مسلمان توسط کشورهای غیراسلامی تأمین شده است.
یکی از عوامل ناکامی و ناکارآمدی کشورهای اسلامی در مبادلات اقتصادی باهم، کمبود اطلاعات کافی درباره توانمندی ها و استعدادهای بالقوه یکدیگر است. بسیاری از برنامه ریزان و مسئولان کشورهای اسلامی، فاقد آگاهی لازم از امکانات یکدیگر در زمینه های کشاورزی، فنی، تجاری و خدماتی هستند.
بی شک آشنایی مدیران بخش های صنعتی و اقتصادی کشورهای مسلمان با ویژگی ها و ظرفیت های یکدیگر، انگیزه ایجاد همکاری متقابل را درمیان آنان تقویت می کند و توسعه مناسبات اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. توانمندی های جوامع اسلامی در زمینه انرژی های فسیلی، مواد معدنی، محصولات کشاورزی و صنایع وابسته به این مواد، این فرصت را به مسلمانان می دهد تا با استفاده از منابع و پتانسیل های موجود، ساختارهای یک اقتصاد پویا و رو به رشد را در جوامع اسلامی پی ریزی نمایند.
اما متأسفانه در حال حاضر میزان تجارت و مبادلات اقتصادی در جهان اسلام بسیار ضعیف و پایین است. آقای داکتر پاپلی یزدی معتقد است که ارتباطات جهان اسلام با همدیگر کم است و در زمینه تجارت، اقتصاد و حتی فرهنگی نیز، کشورهای اسلامی ارتباطات لازم را ندارند.
نظرداکتر پاپلی یزدی در این زمینه:
داکتر پاپلی یزدی: (همانگونه که فرمودید ارتباط اقتصادی جهان اسلام با همدیگر کم است حتی ارتباطاتی مثل ارتباطات توریستی، ارتباطات مسافرتی و... هم کم است . مثلاً فرض بگیرید که مردم اندونزی که تقریباً بین یک ششم جمعیت جهان اسلام را دارند چقدر مثلاً با حوزه خلیج فارس ارتباطات فرهنگی یا ارتباط توریستی، گردشگری، ارتباط خدماتی دارند. آنها بیشتر با اروپا و امریکا ارتباط دارند و حوزه خلیج فارس هم بیشتر با اروپا و امریکا ارتباط دارد. بخشی برمی گردد به مسایل تاریخی در 300 سال اخیر کانون و مرکز تجارت و رفت و آمدها چه سیاسی چه اقتصادی چه بهداشتی چه پزشکی و هر چیزی دیگری را که حساب بکنیم لندن و یا پاریس و آمستردام و نیویورک و امروز هم توکیو شده است سرمایه ها در آنجاست که اینها استعمار کرده اند یک بحث، بحث تاریخی است که جهان اسلام وقتی که تکنولوژی تحول پیدا کرده وقتی که کشتیرانی در دنیا سرعت پیداکرده وقتی که مسایل حمل و نقل و چیزهای دیگر ارتباطات برقرار شده است این معدن ارتباطات اروپا بوده.
جهان اسلام در پیرامون واقع شده است. جهان اسلام نیامده است مرکزی برای خودش درست بکند و نتوانسته چون استعمار اجازه نمی داده است الآن هم این مسایل عظیم فرهنگی که پیدا شده مثل مسایل اخبار اطلاعات، ماهواره. شما ببینید چند درصد اخبار و اطلاعات و مسایل اینترنت از کجا می آید مرکزش کجاست مرکزش یا امریکا و یا اروپا است یک شبکه گسترده اطلاع رسانی مثلاً در جهان اسلام مثل الجزیره خودش وقتی که خبر جدیدی می دهد چگونه تحت فشار قرار می گیرد بنابراین خود مسئله ارتباطات اخبار و گره های اصلی و مراکز اصلی ارتباطات مثلاً در غرب واقع شده هنوز هم جهان اسلام کانون های ارتباطی خیلی قوی که مرکزیت داشته باشد نتوانسته درست بکند و یا نرخ گذاری ها مثلاً چای در سیلان تولید می شود ولی نرخش مثلاً در لندن است یا نرخ مثلاً بازار نفت ، یکی از تولیدات بزرگ مواد خام جهان اسلام نفت است ولی نرخش در نیویورک است. ما مثلاً در تهران یا در دبی یا فرض بگیرید در کویت یا در تلابرس که مرکز همین نرخ گذاریها است و نفت مثلاً ماده اصلی خود ما است اما ما  نرخ نفت راتعیین نمی کنیم.

باتوجه به اینکه ساختار اقتصادی سیاسی کشورهای اسلامی یکسان نیست، مشکلاتی بر سر همگرایی اقتصادی این کشورها در پروسه جهانی شدن وجود دارد. مثلاً در گذشته، تعدادی از کشورهای اسلامی مستعمره غرب بوده اند. هنوز هم ساختار تجاری بعضی از این کشورها، متأثر از وضعیت دوره استعماری است. برخی کشورهای اسلامی تأمین کننده مواد خام بازار مصرف کشورهای توسعه یافته هستند و این مسئله سبب وابستگی اقتصاد آنها به جهان غرب شده است. به علاوه گرایش های اقتصادی هر کشوری ارتباطی تنگاتنگ با دیدگاه های سیاسی دولتمردان آن دارد. کشورهای اسلامی توسط نظام های سیاسی مختلفی اداره می شوند که از یکدیگر متفاوت هستند و این موضوع بر جهت گیری های اقتصادی آنها تأثیر می گذارد.
داکتر پاپلی یزدی نیز ضمن تأیید مشکل گرایشات سیاسی در جهان اسلام به دلایل دیگری هم اشاره می کند که مانع از تشکیل یک اتحادیه بزرگ اسلامی در سطح جهان گردیده است.
داکتر پاپلی یزدی با اشاره به تشکیل اتحادیه اروپا به بررسی تشکیل چنین اتحادیه ای در جهان اسلام می پردازد:
 
داکتر پاپلی یزدی: (همانطوری که اتحادیه اروپا بازار شرق را دور اینها عاملاً در یک اساسنامه ها و پایه هایی گذاشته اند جهان اسلام هم الآن کوشش هایی را کرده الآن مثلاً ساختارهایی را دارد ولی ما خودمان می دانیم که جهان اسلام به دلایل سیاسی، به دلایل مذهبی، به دلایل تاریخی و به دلایل باستانشناسی و بخصوص به دلایلی که استعمار به جان ما انداخته ما یکپارچه نیستیم. ما می گوییم که یکسری وجوه مشترک داریم ولی رهبران سیاسی ما در بسیاری از کشورها وابسته به غرب هستند اصلاً حیاتشان وابسته به اینها است و امریکا یا انگلیس یا فرانسه از آنها حمایت می کند بنابراین ما نمی توانیم که یک مرتبه همه اینها را در هر چیزی باهم متحد کنیم حتی ما می گوییم در مسایل اساسی و بنیادی که حیثیت جهان اسلام مثل فلسطین و مسجدالاقصی است یا مثلاً فرض بگیرید که یک گروه تروریستی می آید و مکه معظمه را می خواهد آتش بزند ما یکدست عمل نمی کنیم و حتی با کمال تأسف به طور سنبلیک هم شده باهم کنار نمی آییم که عید فطرمان یکی باشد در سراسر جهان اسلام مثلاً یک روز عید فطر باشد با این همه علاهایی که استعمار سر ما آورده ما یکمرتبه نخواسته باشیم که جهان اسلام یک اساسنامه یا قانون اساسی درست بکند و همه گردن بدهند در همان اروپا اگر به عنوان الگو بگیریم مثلاً 6 تا کشور اتحادیه اروپا را تشکیل می دادند کم کم گسترش پیدا کرده است.
 
همانطور که می دانید برخی از کشورهای اسلامی نظیر مالزی، ایران، پاکستان، ترکیه، مصر، مراکش، اندونزی، جمعاً بیش از 80 درصد از تولیدات صنعتی جهان اسلام را در اختیار دارند. مبادلات اقتصادی اینگونه کشورها با آن دسته از کشورهای اسلامی که تنها تولیدکننده مواد اولیه هستند، می توانند منافع هردو طرف را تأمین کند. تشکّل های اقتصادی می تواند فرصت مناسبی را در اختیار کشورهای اسلامی تولیدکننده کالاهای صنعتی بگذارد تا با حضور در بازارهای دیگر کشورهای اسلامی، ضمن رقابت سالم با هم، تولیدات خود را به فروش برسانند. این مسئله، منجر به گسترش فعالیت کارخانه ها و بنگاه های تولیدی و اقتصادی می شود و وضعیت اشتغال را در اینگونه کشورها بهبود می بخشد. به علاوه افزایش کیفیت محصولات و ایجاد خلاقیت و نوآوری را در تولید، به همراه خواهد داشت. ازسویی خرید مواد خام موردنیاز کارخانه ها از آن گروه کشورهای اسلامی که تنها تولیدکننده مواد خام هستند، می توانند به بنیه اقتصادی اینگونه کشورها کمک کند. به این ترتیب، کشورهای اسلامی می توانند با رعایت ملاحظاتی در به حرکت درآوردن چرخ های اقتصادی یکدیگر، به هم کمک کنند و حتی المقدور در بازی های سیاسی اقتصادی کشورهای غربی کمتر آسیب ببینند.
آقای داکتر پاپلی یزدی، اندیشمند ایرانی در علوم توسعه، در پایان برنامه پیشنهادات مدون و مفصلی را برای همکاری اقتصادی، ارتباطی و اطلاع رسانی در جهان اسلام ارائه می کند:
داکتر پاپلی یزدی: (یک کار سنبلیکی مثل ایجاد راه آهن سراسری از مراکش و هند رد شود و برود به طرف فلسطین، کشورهای جهان اسلام تکه تکه در رأس 15 یا 20 سال راه آهن را درست کنند و یا هواپیمایی مشترک که مرکزیتی داشته باشد یا مثلاً نرخ گذاری مشترک یا حجاج جهان اسلام که از حج می خواهند برگردند باعجله 15 روز می خواهند را بروند و بیایند ترتیبی داده بشود که دربین راه مثلاً حاجیان اندونزی یک سری بیایند به تهران یکسری بیایند به ایران مثلاً 5 روز، 6 روز حاجیان پاکستان یکسری بروند به دبی بنابراین باید نشست و اندیشه هایی را درست کرد که یک مراکز اطلاع رسانی خبررسانی مراکز بازرگانی در جهان اسلام درست بشود الآن الگوهایی هم که دارد درست می شود الگوهای خیلی اسلامی نیست مثلاً دبی برای خودش دارد یک مرکزیتی پیدا می کند ولی این الگو الآن شده الگوی غربی از نوع ساختمان سازی از نوع تفریحات نوع ارتباطات خیلی معنای اسلامی نمی دهد ولی 1. ریشه تاریخی دارد ریشه استعماری دارد.2. تمامیت خواهی ، می خواهد همه چیز را باهم داشته باشد. 3- همین امکاناتی کهوجود دارد درست از آن استفاده نمی کنیم و خبرگزاری های قوی را در جهان اسلام درست نکرده اند مثلاً یک بانک اسلامی آنقدر توانایی ندارد که بتواند با بانکهای بزرگ اروپایی مقابله بکند سرمایه گذاری های قومی در کشورهای اسلامی نشده مثلاً هواپیمایی مشترک اسلامی نیست.
فرض بگیرید صنایع مشترکی که سرمایه گذاری همه کشورهای اسلامی باشد نیست باید از یک جایی به طور مشترک شروع کرد البته در این 30 - 40 - 50 سال پیشرفت هایی شده بالاخره کنفرانس اسلامی و بانک اسلامی است ولی سرعت به آن حدی نیست که ما امروز بگوییم که در فلان چیز ما مرکزیت اسلامی داریم خوب الآن می شود چندتا ماهواره پرتاب کرد به بالا و یک کارهای اقتصادی انجام داد. تمامیت ها هم نباشد در یک برنامه 50 ساله ما می توانیم که یک اتحادیه محکم اسلامی داشته باشیم. پتانسیل های اقتصادی جهان اسلام بسیار بسیار قوی است ولی خودمان را نباید گول بزنیم. این پتانسیل ها در یک ساختار سیاسی بین جهان اسلام و غرب واقع شده. من همیشه آرزویم این است که از تهران بتوانیم خیلی راحت با قطار بروم به بغداد و راحت بروم به کابل و تا زیرساخت ارتباط راه نباشد زیرساخت ارتباط ماهواره نباشد زیرساخت ارتباط تلفنی نباشد تجارت و رفت و آمد اتحاد فرهنگی بوجود نمی آید بنابراین باید این الگوی اتحاد 3،2 تا جلو باشند باهم کنار بیایند مثلاً تهران فرض بگیرید با دمشق می تواند  یک ارتباط عملیاتی داشته باشد حالا بغداد هم وارد گود باشد تهران  با کابل بتواند همین راه آهن الگویی ارائه بدهد مثلاً تهران به کابل وصل شود تجارت افغانستان و ایران که واقعاً 2 تا پیکر هستند 2 تا جسم هستند در یک روح در یک کالبد، کالبد فرهنگی ما کالبد جغرافیایی ما، باهم یکی است اگر بتوانیم باهم ما کنار بیاییم و نه اینکه مثلاً من وقتی می خواهم بروم به افغانستان چند روز ویزا طول بکشد و وقتی می روم به همین هراتی که پاره تن ماست می بینیم جلوی سفارت ایران چندین هزار آدم جمع شده که مثلاً می خواهند وقت بگیرند بیایند ایران که حالا مثلاً در آنجا کار نیست در اینجا است اینطور چیزهایی را باید بشینیم با گفتگو با راه حل پیدا کنیم و 2 کشور اول بتوانند ارتباط ارتقای تجاری داشته باشند داخل ساختار اسلامی بتوانیم که ما یک جهان یکپارچه ای داشته باشیم.
برنامه این هفته «جهان اسلام، فرصت ها و چالش ها» را با گزیده ای از سخنان رهبر انقلاب اسلامی ایران، آیت الله العظمی خامنه ای به پایان می بریم که در همایش بین الملل تحت همین نام (جهان اسلام، چالش ها و فرصت ها) اظهار داشتند:
درست است که امروز دنیای اسلام با تهدیدهای تازه ای مواجه شده است، اما در مقابل، فرصت هایی هم در اختیار امت اسلامی قرار دارد که در گذشته وجود نداشت. وقتی صحبت از فرصت ها می شود، ذهن ابتدا به سمت فرصت های مادی می رود، مثل وجود ذخایر زیرزمینی و تراکم جمعیت در دنیای اسلام، البته شکی در این نیست. لیکن توجه کنیم که دنیای اسلام همه اینها را داشت، در عین حال استعمار توانست دنیای اسلام را قبضه کند و صدوپنجاه سال، دویست سال دنیای اسلام را عقب نگه دارد. به نظر من بزرگترین فرصت دنیای اسلام، خود اسلام است. ما اسلام را داریم و این بزرگترین نعمتی است که خدای متعال به ما داده است. اسلام می تواند با ایمان و معرفت، باطن انسان را مسلح کند، با دانش و ایجاد وحدت از لحاظ مادی مسلمانها را مسلح و مجهز کند.امیدهای زیادی پیش روی ماست ، اینها را باید شناخت و جدی گرفت.