قسمت دهم: صنعت توریست در جهان اسلام

تهیه کننده:  گروه سیاسی شبکه دری
 در برنامه این هفته نگاهی داریم به جایگاه جهان اسلام از نظر توریست و اهمیت استفاده از صنعت گردشگری و جهانگردی در رشد اقتصادی، اجتماعی و معرفی تمدن عظیم اسلامی به ملت های دنیا.

شرکت کنندگان:
آقای داکتر محمدحسین پاپلی یزدی: (اندیشمند ایرانی در علوم توسعه و رئیس پژوهشکده امیرکبیر ایران)
داکتر عنایت الله یزدانی: (کارشناس و استاد دانشگاه اصفهان) 

 امروز صنعت توریست پس از صنایع نفت و اتومبیل سازی به سومین صنعت درآمدزا تبدیل شده است. اهمیت این صنعت به دلیل آن است که به سرمایه گذاری سنگین اولیه نیاز ندارد. ضمن آنکه از لحاظ اقتصادی سبب ایجاد اشتغال، کاهش بیکاری و افزایش درآمد می شود. گفته می شود اشتغال زایی صنعت گردشگری چندین برابر اشتغال در دیگر صنایع است. براساس آمار و اطلاعات جهانی، حدود هشتاد درصد از جریان گردشگری دنیا در کشورهای صنعتی روی می دهد و تنها بیست درصد از این جریان در کشورهای غیرصنعتی دنبال می شود.
امروزه صدها میلیون انسان سالانه در داخل و خارج مرزهای کشور خود به سفر می روند و پیش بینی می شود که در سال 2010 بیش از 2000 میلیارد دلار درآمد ناشی از صنعت توریست باشد.
کسب میزان قابل توجهی از درآمد صادرات جهانی ازطریق صنعت گردشگری است. رشد بالای میزان اشتغال زایی این صنعت و نیز روند رو به رشد آن، بیانگر نقش زیاد این صنعت در اقتصاد جهان است.
گردشگری به عنوان یک صنعت تنها بخش اقتصادی کشورها را متأثر نمی سازد، بلکه گردشگری در توسعه تبادل فرهنگی، تقویت همزیستی مسالمت آمیز و نزدیکی ملل و اقوام مختلف به هم نیز بسیار مؤثر است.
آقای داکتر پاپلی یزدی درخصوص صنعت توریست در جهان امروز می گوید:
  داکتر پاپلی یزدی: (صنعت گردشگری جنبه های مختلفی دارد. یکی از جنبه های مهم آن مسئله صلح و دوستی است برای اینکه وقتی گردشگران می آیند و می روند کشورهای مختلف مردمان مختلف را می بینند، به آداب و رسوم آنها آشنا می شوند دوستانی در کشورهای دیگر در شهرهای دیگر در جاهای دیگر پیدا می کنند، باعث ایجاد علاقه و محبت می شود، در مجموع باعث می شود که صلح و دوستی و امنیت گسترش پیدا کند البته خوب در یک موارد جزئی هم ممکن است که عده ای خوششان نیاید از یک منطقه ای یا بدشان بیاید یا آسیب هایی ببینند و برعکس باشد ولی در قست اعظم کار در پس این معاملات اقتصادی یک ایجاد محبت و ایجاد دوستی و ایجاد صلح و امنیت است خوب کشورهایی که الآن دلشان بخواهد که توریست جلب بکنند اینها باید در زمینه خود آن کشورها هم در زمینه صلح و دوستی و امنیت کار بکنند باید وزارت امور خارجه هایشان فعال باشد چون این صنعت بسیار در مقابل ناامنی حساس است. کافی است که یک کشوری که میلیارد دالر درآمد از توریست دارد مثلاً دو تا بمب در آنجا منفجر شود یا 4 توریست را گروگان بگیرند و یا اعلام بکنند که فرض بکنید که بیماری واگیرداری در آن کشور پیدا شده و ضربه اقتصادی بسیار بزرگی به آنجا وارد بشود بنابراین کشورهایی که می خواهند وارد عرصه توریست بشوند باید بسیار حساس باشند روی مسایل صلح، مسایل امنیت، مسایل بهداشت عمومی، مسایل زیست محیطی، مسایل رفتار با مردم این است که واردشدن به عرصه توریست امروز به معنای نوسازی کشور به معنای توسعه کشور است مثلاً هیچ کشوری نمی تواند وارد عرصه توریست بشود بدون اینکه سیستم بانکی بسیار پیشرفته داشته باشد وارد شبکه جهانی بانکی بشود و کارتهای اعتباری را بپذیرد بنابراین یا کشورها نباید وارد این کار بشوند یا اگر وارد می شوند پذیرش با اصطلاح نوسازی در همه ابعاد است اول باید ماهیت قضیه را بفهمیم و بعداً وارد بشویم.)
  ازلحاظ موقعیت طبیعی و جغرافیایی کشورهای اسلامی دارای چشم اندازهای زیبا و بکر هستند. کشورهای اسلامی عموماً در منطقه ای واقع شده اند که عنوان «برزخ زمین» نام گرفته و یک اکوتوریسم طبیعی از منهای بی نهایت تا مثبت بی نهایت را شامل می شود.همین ویژگی می تواند یک انگیزه مهم برای سفر گردشگران به شمار آید. در کشورهای اسلامی از جنگل های حاره بارانی در کشورهایی نظیر مالزی، اندونزی و سنگاپور گرفته تا مناطق بیابانی مصر، سودان و صحرا وجود دارد.
همچنین کشورهای اسلامی در حوزه تمدن قدیم قرار دارند و این پتانسیل بالا در زمینه تجربه دوره های مختلف تاریخی، آنها را تبدیل به کشورهای جذابی کرده است. گفته می شود 70 درصد مسایل مربوط به تاریخ و تمدن کره زمین در محدوده کشورهای اسلامی به وقوع پیوسته است. اهرام مصر سالیان متمادی است که گردشگران بسیاری را به خود جلب کرده است. ایران نیز به لحاظ دارا بودن ابنیه و آثار تاریخی نظیر تخت جمشید، چغازنبیل، تخت سلیمان و شهر سوخته، جزء 9 کشور اول جهان محسوب می شود.
ایران همچنین به دلیل برخورداری از تنوع حیات وحش و طبیعت زیبای خود، در ردیف کشورهای مطرح جهان قرار دارد. مناطق جنگل های هیرکانی و خط الرأس های کوهستانی و پیست های اسکی هر یک می تواند به عنوان یکی از جاذبه های توریستی ایران برای گردشگران مسلمان به حساب آید. «هانس برگر» نویسنده آلمانی در مقدمه کتاب خود پیرامون سفرش به ایران در سال 1991 می نویسد: «نه تنها مردم ایران، بلکه دیدنی های این سرزمین، شگفتی آفرین است. مناظر متنوع، از مناطق کویری ایران مرکزی و کوهپایه های جنگلی مجاور دریای خزر در شمال تا شهرهای حاشیه خلیج فارس در جنوب ایران، در نهایت گونه گونی هستند و این تلون و تنوع را در میان فرهنگ ها، مردمان و اقوام ایرانی نیز می توان به خوبی مشاهده کرد.»
نظرآقای داکتر عنایت الله یزدانی درمورد اهمیت صنعت توریست برای جهان اسلام : 
 داکتر یزدانی: (امروزه صنعت توریست یکی از صنایع بسیار مهمی است که در اقتصاد بسیاری از کشورهای جهان نقش ایفا می کند. ما اگر نگاهی داشته باشیم به جغرافیای جهان اسلام از یک طرف و همچنین تاریخ کشورهای اسلامی می بینیم که از دو منظور جهان اسلام می تواند در قالب صنعت توریست پتانسیل خوبی را داشته باشد یکی از جغرافیایی که بسیاری از کشورهای حوزه اسلامی مثل مصر، ایران، ترکیه اینها کشورهایی هستند که به خاطر برخورداری از قدرت فراوان دارای تمدن دیرینه ای هستند و آثار و امنیت فراوانی شامل مساجد میادین شهری، شهرهای قدیمی آثار تاریخی متعدد و بناهای متعدد عبادتگاهها و روستاهای قدیمی و خشتی و گلی دارند که این می تواند عامل جذب مهمی باشد برای جذب توریست خوب. هر توریستی هم که می آید مشاغل مختلفی را داخل هر کشوری ایجاد می کند. حتی اگر بخواهیم ازنظر اکوتوریست هم به مطلب نگاه کنیم می بینیم که ازنظر محیط جغرافیایی و طبیعی بسیاری از کشورهای اسلامی مثل مالزی، اندونزی، بخصوص لبنان، ایران و برخی از کشورهای دیگر عربی و افریقایی جهان اسلام اینها دارای موقعیت آب و هوایی و طبیعت بسیار جذابی هستند که این باز می تواند عاملی برای جذب توریست باشد بنابراین از هر دو منظر اگر بخواهیم ما نگاه کنیم همچنین به لحاظ تمدن و امنیت و ساختمان و آثار تاریخی و چه به لحاظ مسایل زیست محیطی و طبیعی و جهانگردی و طبیعت گردی دنیای اسلام موقعیت بسیار خوبی دارد و به اصطلاح می تواند از صنعت توریست به عنوان منبع درآمد قابل توجهی بخصوص در برخی از کشورهای آن استفاده کند.) 
 تنوع فرهنگ، معیشت و زندگی در کشورهای اسلامی، امکان کسب تجربه های جدید را برای گردشگران فراهم می سازد. متأسفانه علیرغم جاذبه های فراوان این کشورها، کشورهای اسلامی سهم کمی از درآمد گردشگری در جهان دارند. براساس پیش بینی های سازمان جهانی گردشگری (WTO) تا سال 2020 میلادی، کشورهای واقع در افریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا که بیشتر کشورهای اسلامی در این مناطق قرار دارند، همچنان سهم اندکی از درآمدهای این صنعت را به خود اختصاص خواهند داد. این درحالی است که عمده کشورهای اسلامی نظیر مصر، ترکیه، ایران، لبنان، مالزی، تونس، اندونزی و مراکش در ردیف سرزمین های پرجاذبه هستند و جاذبه های مورد توجه گردشگران را دارند.
آقای داکتر یزدانی درمورد جنبه های اقتصادی و اشتغال زایی صنعت توریسم برای جهان اسلام می گوید: 
 داکتر یزدانی: (باتوجه به اینکه متأسفانه همانطوری که شما فرمودید صنعت توریست با اینکه می توانست در جهان اسلام پایگاه خوبی داشته باشد اما ما شاهدیم که بسیاری از کشورها در حوزه آسیایی بخصوص کشورهایی مثل تایوان، چین و در حوزه های اروپایی و افریقایی که در جهان اسلام نیستند به نحو احسنت دارند از این صنعت بهره می گیرند حتی باز در میان کشورهای اسلامی هم مثلاً ترکیه خوب بهره گیری می کند و مصر تا حدودهای صنعت توریست به گونه ای است که هر توریستی که وارد کشور می شود یا هر گروهی از توریست ها که وارد کشور می شوند اینها مجموعه ای از مشاغل را درواقع می طلبند اعم از مشاغلی مثل هتل داری، حمل و نقل، صنعت، بازار خرید و فروش و ابزار و وسایلی که آنها نیاز دارند برای ماندن در آن کشور وسایلی که با خودشان می خرند و می برند تحت عنوان تجارت چمدانی همه اینها نکاتی است که می تواند کمپلکسی از مشاغل را ایجاد کند و اگر خوب مدیریت بشود این صنعت و خوب بهره برداری بشود به نظر من در قیاس با خیلی از منابع درآمدزای اقتصادی دیگر می تواند یک منبع درآمد عظیمی برای کشورهای اسلامی باشد به شرط اینکه از علوم و فنون جدید در صنعت توریست استفاده بشود به شرط اینکه برنامه ریزی اصولی و دقیقی درمورد این صنعت بشود، مسایل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، و حتی سیاسی - مذهبی به نوع احسنت مدیریت شود می تواند سهم قابل توجهی در درآمد کشورهای اسلامی داشته باشد.) 
 برای گردشگر مسلمان، اساساً فضای معنوی کشورهای مسلمان، خود دارای جاذبه است. بسیاری از مسلمانان دوست دارند به مناطقی سفر کنند که فرهنگ و ارزش های اسلامی بر آنها حاکم است. رعایت ارزش ها و آداب اسلامی ازجمله وجود غذاهای حلال و راحتی در انجام فرایض دینی، احساس امنیت و خاطری آسوده را برای گردشگران مسلمان فراهم می کند.
آقای داکتر پاپلی یزدی درخصوص موقعیت توریستی جهان اسلام و ضرورت مدیریت قوی این صنعت می گوید: 
 داکتر پاپلی یزدی: (جهان اسلام یک جهان بسیار گسترده ای است که از دید طبیعی خیلی متفاوت است کشورهایی در جهان اسلام هستند که عامل صحرای افریقا هستند جنوب الجزایر مثلاً کشورهایی مثل لیبی، یا کشورهایی مثل اندونزی، که بسیار پرباران هستند یا بنگلادش بنابراین چیزی که جهان اسلام را به یکدیگر وصل می کند همین مفاهیم و اعتقادات و باورهای دینی ماست. بنابراین اگر که کسی خواسته باشد براثر استفاده از دریا و طبیعت و شنزار و بیابان و جنگل و اینها برود خوب کشورهای مختلف اسلامی متفاوت هستند کسی که اندونزی را انتخاب می کند برای گردشگری یا کسی که مثلاً فرض بگیرید کویرهای ایران را انتخاب می کند یا بخشی از صحرای عربستان را کاملاً دیدگاههای متفاوت دارد ولی بسیاری از کشورهای اسلامی می گویند که توریست فرهنگی می خواهیم یعنی توریستی بیاید گردشگری که به فرهنگ جهان اسلام احترام بگذارد در عین حال با فرهنگ ما آشنا بشود یعنی بیایند از ذخایر معنوی جهان اسلام از آثار باستانی جهان اسلام استفاده بکنند حتی آثار قبل از اسلام هم استفاده بکنند و بهره برداری بکنند ببینند، تماشا بکنند لذت ببرند ولی شرایط فرهنگی اسلام را رعایت می کنند قوانین شرعی اسلامی را در حقیقت حرمت بگذارند و از نظر حجاب از نظر منع مشروبات الکی و منع مثلاً روابط افراد غیرمحرم، خوب بنابراین جهان اسلام از قدیم الایام یک گردشگری داخلی خودش داشته است و آن مسئله زیارت است. میلیون ها زائر از روزی که به اصطلاح اسلام پاگرفته مکه رفته به مدینه از مدینه رفته به مکه و بعد جهان اسلام گسترش پیدا کرده، مسئله زیارت مکه مکرمه، زیارت به اصطلاح عتبات عالیات، قبور بزرگان که اینها بوده که اگر زیارت نبود بسیاری از مردم همانجایی که دنیا آمدند همانجا می مردند بنابراین جهان اسلام در داخل خودش یک دنیایی  است که خوب مردم اندونزی می توانند با حفظ مسایل شرعی بیایند و از ایران بازدید بکنند مردم ایران می توانند بروند از جاهای دیگر بازدید کنند و میلیونها زائر سالیانه به مکه، عتبات عالیات و مشهد می آیند.) 
 دلایل چندی را می توان در عدم موفقیت برخی کشورهای اسلامی در جذب گردشگری برشمرد . بسیاری از این کشورها علیرغم برخورداری از جاذبه های گردشگری مذهبی، تاریخی، فرهنگی و طبیعی، فاقد زیرساخت های مناسب هستند. کم توجهی در استفاده از فن آوری های نوین اطلاعاتی، ضعف برنامه ریزی و مدیریت کارآمد در این صنعت، ازجمله دلایل عدم موفقیت کشورهای اسلامی در جلب گردشگر است. منافع فراوان فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی این صنعت، مسئولان گردشگری کشورهای اسلامی را بر آن داشته طی بررسی های کارشناسانه، به دنبال ارائه راهکارها و تدوین سیاست ها برای توسعه صنعت گردشگری در کشورهای اسلامی باشند.
آقای داکتر عنایت الله یزدانی در پایان برنامه، این هفته با تأکید بر اثرات فرهنگی صنعت توریست برای معرفی فرهنگ و تمدن پربار و باعظمت جهان اسلام می گوید: 
 داکتر یزدانی: (اصولاً امروزه برای تبادل فرهنگی و تمدنی راههای مختلفی وجود دارد اما یکی از بهترین راهها که حضور فیزیکی افراد است بحث توریست است که توریست وقتی می آید به داخل کشوری درواقع می آید به یک کلاس درس و در آن کلاس درس تاریخ ، فرهنگ ، تمدن و شاخص های رفتاری آن ملت را  یاد می گیرد ومی تواند به کشور خودش منتقل بکند یا دو کشور تبادل فرهنگی با یکدیگر داشته باشند و خیلی از آثار و صنایع دستی را به آنها می توان شناساند که خیلی مؤثر است در قدمت یک کشور در شناساندن ملت و هویت و فرهنگ آن کشور باز به لحاظ سیاسی بحثی که ما داخل کشورهای اسلامی داریم بعضاً بگومگوهایی درخصوص مسایل حقوق بشر یا برخی از شانترهای تبلیغاتی است که گاهی می شود خود این توریست ها وقتی که می آیند می بینند که نه کشورهای اسلامی آن تبلیغات سوئی که علیه آنان می شود بسیاری کشورهای امنی هستند مردم مهمان نوازی دارند مردم خونگرمی دارند این به لحاظ سیاسی می تواند حتی پرستیژ کشورهای اسلامی را در جهان به نوعی اگر هم مشکلاتی بوده به نوعی ترمیم بکند بنابراین از منظر فرهنگ تمدنی و سیاسی هم بحث صنعت توریست خیلی کمک می کند به شناساندن فرهنگ و تمدن اسلامی به دیگر کشورها.) 
 کارشناسان برنامه گفتند: به دلیل مزیت هایی که صنعت گردشگری در زمینه فرهنگی و اقتصادی برای جوامع دارد، سرمایه گذاری در این بخش می تواند فرصتی برای کشورهای اسلامی و ملل مسلمان برای نزدیکی به یکدیگر از یکسو و رشد اقتصادی آنها از سوی دیگر باشد. کشورهای اسلامی دارای پتانسیل های قابل توجهی در زمینه جذب گردشگر هستند. ذخایر تاریخی و گنجینه های فرهنگی - مذهبی در نقاط مختلف سرزمین های اسلامی، به عنوان یک مزیت برای جذب گردشگر به شمار می روند.
کارشناسان معتقد بودند، سیاست نزدیکی کشورها به یکدیگر، اطلاع رسانی دقیق، ایجاد تسهیلات ویزایی، امکانات وسیع سفر و ساماندهی گسترده برای اقشار مختلف کشورهای اسلامی، نقش مهمی در توسعه گردشگری در بین کشورهای اسلامی دارد. این امر می تواند دولت های اسلامی را جهت رسیدن به یک زبان مشترک در زمینه توسعه گردشگری در کشورهای اسلامی یاری دهد. سرمایه گذاری کشورهای اسلامی در صنعت گردشگری، موجب بهره مندی جوامع اسلامی از مزایای اقتصادی و فرهنگی آن می شود. به علاوه این مزیت را نیز دارد که به دلیل نزدیکی فرهنگی ملی مسلمانان به یکدیگر، تأثیرات منفی ناشی از گردشگری جهانی را به حداقل می رساند.